احیای گروه ۱+۵ امکان‌پذیر است؟

جارستان_ رئیس‌جمهور حسن روحانی روز دوشنبه از احتمال بازگشت آمریکا به گروه ۱+۵ و «توبه» این کشور سخن گفت. در پی شکست تلاش اروپاپی‌‎ها برای ترتیب دادن دیداری میان روسای جمهور ایران و آمریکا، این تلقی ایجاد شد که تحرکات دیپلماتیک به بن بست رسیده است، اما اظهارات روحانی نشان داد که این تحرکات‌ها هنوز ادامه دارد و حتی ممکن است به نتیجه برسد.

در جریان نشست اخیر مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، سران سه کشور اروپایی عضو برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) حسن روحانی را برای دیدار با دونالد ترامپ تحت فشار قرار دادند. آمریکا با رفع تحریم‌ها مخالفت کرد و در نتیجه دیداری میان دو طرف صورت نگرفت. با این حال، زمانی که اروپایی‌ها متوجه شدند که امکان دیدار وجود ندارد، سعی کردند میان روحانی و ترامپ ارتباط تلفنی برقرار کنند.

ایمانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، عصر سه شنبه ۲۴ سپتامبر، در قراری اعلام نشده، به هتل محل اقامت حسن روحانی در نیویورک (هتل میلینیوم هیلتون) رفت و تیمی از کارشناسان فنی را به طبقه محل اقامت روحانی اعزام کرد تا میان روحانی و ترامپ خط تلفن امنی ایجاد کنند. قرار بود ساعت ۹:۳۰ شب ماکرون، روحانی و ترامپ مکالمه تلفنی سه طرفه داشته باشند. اما در نهایت، روحانی حتی از اتاقش هم خارج نشد و ماکرون دست خالی هتل میلینیوم هیلتون را ترک کرد.

نشست سازمان ملل تمام شد و در ظاهر هیچ تحول مثبتی میان ایران و آمریکا رخ نداد. مقامات ایران، خواستار رفع تحریم‌ها شدند. ولی ترامپ مخالفت کرد. به نظر می‌رسید که همه تحرکات چند ماهه ماکرون برباد رفته است. اما حالا روحانی می‌گوید در نیویورک «گام مهمی برای تبدیل گروه ۱+۴ به ۱+۵ برداشته شد.» از آنجا که آمریکا با خروج یکجانبه از برجام، در نشست‌های گروه ۱+۴ شرکت نمی‌کرد، احتمالا منظور روحانی از اضافه شدن یک عضو دیگر به گروه ۱+۴، بازگشت آمریکا به این گروه است.

“توبه” آمریکا چقدر احتمال دارد؟
رئیس‌جمهور ایران، پیش از سفر اقتصادی به ارمنستان برای شرکت در اجلاس سران اتحادیه اقتصادی اوراسیا، در فرودگاه مهرآباد گفت: «در ۱+۴ هم در سطح وزرا بحث و جلسه داشتند؛ البته آمادگی‌هایی برای ۱+۵ به وجود آمده بود. چارچوب‌های ۱+۵ مورد توافق همه طرف‌ها یعنی هفت کشور قرار گرفت.»

روحانی افزود: «به اعتقاد من یک گام و قدم مهم برداشته شد که البته چهارشنبه در دولت بیشتر در موردش توضیح خواهم داد. این گام می‌تواند به شکل‌های دیگر ادامه پیدا کند. مسئله بسیار مهم این است که ما بتوانیم مساله هسته‌ای را در روال قانونی و بین المللی خود قرار دهیم و دیگران را به توبه تشویق کنیم و این زمینه‌اش آماده بود حالا می‌شود این را در شرایط بهتری آماده کرد.»

با ارجاع پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران به شورای امنیت در سال ۲۰۰۶، مقدمات تشکیل یک گروه تاثیرگذار، اما مبهم فراهم شد. در این سال، آمریکا، روسیه و چین به سه کشور اروپایی فرانسه، بریتانیا و آلمان ملحق شدند تا با تشکیل یک جبهه واحد بین المللی در برابر ایران، مسئله هسته‌ای این کشور را حل‌وفصل کنند. پیش از این سال، سه کشور اروپایی یادشده مذاکرات و تفاهماتی با ایران داشتند، اما این تفاهمات نتوانست برای مدت طولانی دوام بیاورد. از سال ۲۰۰۶ به بعد، فشار‌های بین المللی با هدایت شورای امنیت سازمان ملل به شکل تدریجی و تصاعدی افزایش یافت تا نهایتا در سال ۲۰۱۵، ایران و گروه ۱+۵ برجام را امضا کنند. اما با خروج آمریکا از برجام، هم سرنوشت توافق هسته‌ای و هم آینده گروه ۱+۵ در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت.

ترامپ با رفع تحریم‌ها مخالفت کرده است؛ پرسش اصلی این است که آیا بازگشت آمریکا به گروه پنج به علاوه یک، به معنای رفع تحریم‌ها است؟
روحانی جزئیاتی درباره «گام مهمی» که برای بازگشت آمریکا به گروه ۱+۴ برداشته شده، بیان نکرد. باید منتظر ماند و دید که روز چهارشنبه، دولت «تدبیر و امید» چه توضیحاتی در این خصوص اعلام می‌کند. اکنون پرسش اصلی این است که آیا بازگشت دولت ترامپ به گروه یادشده، به معنای رفع تحریم‌ها و اجرای دوباره برجام توسط آمریکا است؟ چقدر احتمال دارد که ترامپ سیاستش در برابر ایران را تغییر دهد؟‌

نمی‌توان بدون در نظر گرفتن اوضاع سیاسی داخلی آمریکا، که این روز‌ها به خاطر آغاز تحقیقات استیضاح ترامپ بحرانی است، به این پرسش‌ها پاسخ داد. دمکرات‌های کنگره، تحقیقات استیضاح ترامپ را آغاز کردند. صبح ۲۵ ژوئیه، ترامپ با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، تلفنی گفتگو کرد. تحقیقات استیضاح ترامپ زمانی کلید خورد که یک افسر ناشناس سازمان سیا، درباره این تماس، افشاگری کرد. این افسر ادعا می‌کند که ترامپ در این تماس، با هدف تضعیف جو بایدن در انتخابات، از زلنسکی درخواست کرده که درباره فعالیت‌های اقتصادی هانتر پسر بایدن تحقیق کند؛ به امید اینکه زلنسکی تخلفاتی کشف کند که ترامپ بتواند از آن‌ها علیه بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آینده استفاده کند.

برخی ناظران معتقدند ترامپ برای فرار از فشار‌های داخلی، مایل است یک دستاورد خارجی داشته باشد. به همین دلیل، تلاش کرد با روحانی در سازمان ملل دیدار کند. روزنامه نیویورک‌تایمز به نقل از کلیف کوپچان، رئیس شرکت مشاوره سیاسی گروه اوراسیا در واشنگتن، نوشت: «ترامپ واقعا خواهان یک پیروزی در سیاست خارجی است، اما نمی‌تواند یک پیروزی به دست بیاورد. او فکر می‌کند گفتگو با ایران در حال حاضر بهترین فرصت اوست.» به گفته این کارشناس، ترامپ «در مجمع عمومی سازمان ملل به طور ویژه مأیوس بود. او می‌خواست هیاهوی خبری را از (موضوع) اوکراین و بایدن به یک دیدار دراماتیک با روحانی منتقل کند.»

به دلیل سیطره جمهوریخواهان بر مجلس سنا، احتمال برکناری ترامپ کم است، اما کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که ماجرای استیضاح و فشار‌های سیاسی بر ترامپ از سوی دمکرات‌ها تا انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ ادامه یابد. از این رو، بعید نیست که ترامپ برای تسهیل دیدار یا مذاکره با ایران، دستور دهد که مقامات آمریکا در جلسات ۱+۵ شرکت کنند.

اما صرف دیدار یا آغاز مذاکرات ممکن است به رفع تحریم‌ها منجر نشود. آمریکایی‌ها چندین بار، رفع تحریم‌ها را به امضای توافق جامع با ایران مشروط کرده‌اند. هر چند که ممکن است دولت ترامپ برای تسهیل گفتگوها، برخی تحریم‌ها را به شکل محدود تعلیق کند. از سوی دیگر، مقامات ایران مکررا تاکید کرده‌اند که آمریکا اول باید تحریم‌ها را رفع کند و سپس به برجام بازگردد تا ایران با کاخ سفید مذاکره کند. در جدیدترین موضع‌گیری ایران در این خصوص، علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی ایران، در گفتگو با شبکه الجزیره، گفت: «مذاکره با آمریکا ممنوع نیست، ولی در ابتدا باید [آمریکا]تحریم‌ها را بردارد.»

رفع تحریم‌ها، اما، برای ترامپ آسان نیست. در حال حاضر، استمرار تحریم‌ها و مخالفت ترامپ با رفع آن‌ها، مهمترین مانع در مسیر حل اختلافات میان تهران و واشنگتن است. از دیدگاه برخی ناظران، در جریان تحرکات دیپلماتیک نیویورک، زمانی اختلاف بروز کرد که بحث رفع تحریم‌ها مطرح شد. امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا، به فرارو گفت: «گویا اینطور که در اخبار گفته شده ترامپ با حضور در جلسه‌ای که سران هفت کشور یا نمایندگان ارشد آن‌ها حضور دارند؛ یعنی ۱+۵ به علاوه ایران موافقت کرده بود، حالا تحت عنوان برجام. اما مشکل سر این بوده است که همزمان با برگزار شدن نشست، رفع تحریم‌ها را اعلام بکند که گویا این خواسته آقای روحانی بوده است. در صورتی که ترامپ می‌گفته نشست برگزار بشود و در مورد برداشتن تحریم‌ها صحبت کنیم و بعدا به نتیجه برسیم. ظاهرا ترامپ با نشست سران مشکلی ندارد. مشکل این است که همزمان با نشست، تحریم‌ها را بردارد. از این نظر شاید منظور روحانی این بوده که ترامپ منعی نداشته، ولی خروجی نشست چه خواهد بود این جاست که اختلاف بروز کرده است.»

در آمریکا، رفع یا استمرار تحریم‌ها، بخشی از این جدل است که آیا سیاست کاخ سفید در برابر ایران تغییر می‌کند یا نه. برخی تحلیلگران بر این باور هستند ترامپ در حد دیدار و آغاز مذاکره حاضر است انعطاف نشان دهد تا از این امر، برای مقاصد انتخاباتی استفاده کند و فشار تحقیقات استیضاح را تحت الشعاع قرار دهد. روحانی از این امر آگاه بود و احتمالا به همین دلیل، در اتاقش را باز نکرد. منابع آگاه آمریکایی به روزنامه نیویورک تایمز گفته‌اند روحانی نگران بود که اگر بدون گرفتن تضمینی از ترامپ در زمینه رفع تحریم‌ها، با او دیدار کند، رئیس‌جمهور آمریکا از این دیدار برای مقاصد تبلیغاتی استفاده کند.

اما گروهی دیگر از تحلیلگران، که به دولت ترامپ هم نزدیک هستند، می‌گویند به رغم فشار‌ها برای استیضاح ترامپ، سیاست او در برابر ایران تغییری نخواهد کرد. ولید فارس، مشاور سیاست خارجی سابق ستاد انتخاباتی ترامپ، می‌گوید به رغم ماجرای تحقیقات استیضاح، ترامپ هیچکدام از تصمیمات و مواضعش در برابر ایران را تغییر نخواهد کرد. فارس طی یادداشتی در روزنامه ایندیپندنت عربی، مدعی شد که مسئله برکناری ممکن است باعث بازتنظیم سیاست ترامپ در مقابل ایران شود، اما هیچ تغییری در آن ایجاد نخواهد کرد. به گفته فارس، ترامپ پس از پیروزی در انتحابات آینده، به مرحله دوم و نهایی مقابله با دشمنان آمریکا در خاورمیانه منتقل خواهد شد. / تیک